ធាតុផ្សំនៃបទល្មើស

តាមគោលការណ៍ឯកត្តកម្មនៃការទទួលខុសត្រូវព្រហ្មទណ្ឌ មានចែងមាត្រា ២៤ នៃក្រមព្រហ្មទណ្ឌ បុគ្គលម្នាក់ៗត្រូវទទួលខុសត្រូវព្រហ្មទណ្ឌចំពោះអំពើផ្ទាល់ខ្លួនប៉ុណ្ណោះ។ ការទទួលខុសត្រូវព្រហ្មទណ្ឌមានការខុសប្លែកពីការទទួលខុសត្រូវរដ្ឋប្បវេណី ។ បុគ្គលម្នាក់ត្រូវទទួលខុសត្រូវព្រហ្មទណ្ឌ កាលបើបុគ្គលនោះបានប្រព្រឹត្តអំពើណាមួយដែលមានធាតុផ្សំនៃបទល្មើសគ្រាប់គ្រាន់។

          ធាតុផ្សំក្នុបទល្មើសព្រហ្មទណ្ឌមានបីគឺៈ ធាតុផ្សំនីត្យានុកូល  ធាតុផ្សំសត្យានុម័ត និង ធាតុផ្សំអត្តនោម័ត។

ផ្នែកទី១ ៖ ធាតុផ្សំនីត្យានុកូល

        ក.គោលការណ៍នីត្យានុកូលភាព

ធាតុផ្សំនីត្យានុកូលគឺជាធាតុផ្សំទាក់ទាងនឹងច្បាប់(មាត្រា ៣ នៃក្រមព្រហ្មទណ្ឌ) ។គោលការណ៍នីត្យានុកូលភាពត្រូវបានទទួលស្គាល់ដោយលិខិតុបករណ៍អន្តរជាតិ ដែលមានតម្លៃជារដ្ឋធម្មនុញ្ញ មាត្រា ៣១ នៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ឆ្នាំ១៩៩៣។ គ្មានច្បាប់ចែង គ្មានបទល្មើស គ្មានទោស  ។

          ខ.ការអនុវត្តច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌជាទូទៅ

ការអនុវត្តច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌដែលត្រូវដោះស្រាយគឺ៖ ១.ការអនុវត្តច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌនៅក្នុពេលវេលា និង ២.ការអនុវត្រច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌនៅក្នុងលំហ។

        ១.ការអនុវត្តច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌនៅក្នុពេលវេលា

គោលការណ៍មិនប្រតិសកម្មនៃច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌ ចាំបាច់ត្រូវតែសិក្សាពីការអនុវត្តគោលការណ៍នេះ ទៅលើច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌគ្រឹះ  ឬច្បាប់សារធាតុ និងទៅលើច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌទម្រង់ ឬច្បាប់នីតិវិធី ។

        ១.១.ច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌគ្រឹះ ឬ ច្បាប់សារធាតុ

ច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌគ្រឹះ ឬ ច្បាប់សារធាតុ គឺជាច្បាប់ដែលកំណត់ពីបទល្មើស និងពីទោសដែលត្រូវអនុវត្តលើបទល្មើស និងលក្ខខណ្ឌនៃការទទួលខុសត្រូវរបស់ចារី ។  ច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌគ្រឹះ ឬ ច្បាប់សារធាតុ មានច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌជាតិ ច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌអន្តរជាតិ ដែលមានអនុភាពអនុវត្តក្នុងព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា។

ការអនុវត្តក្នុងពេលវេលានៃច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌគ្រឹះ ឬច្បាប់សារធាតុ តាមគោលការណ៍ពីរ៖ គោលការណ៍មិនប្រតិសកម្មនៃច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌថ្មីធ្ងន់ជាង  និង  គោលការណ៍ប្រតិសកម្មនៃច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌថ្មីស្រាលជាង។

                ១.១.១.គោលការណ៍មិនប្រតិសកម្មនៃច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌថ្មីធ្ងន់ជាង

          មាត្រា ១០ កឋាខណ្ឌទី ២ នៃក្រមព្រហ្មទណ្ឌ និង មាត្រា ១១ នៃសេចក្តីប្រកាសជាសកលស្តីពីសិទ្ធិមនុស្ស និង មាត្រា១៥ នៃកតិកាសញ្ញាអន្តរជាតិស្តីពីសិទ្ធិពលរដ្ឋ និង សិទ្ធិនយោបាយបានចែងថា៖ គ្មានជនណាម្នាក់ត្រូវមានទោសពីបទល្មើសព្រហ្មទណ្ឌឡើយ ចំពោះអំពើ ឬការធ្វេសប្រហែសណាមួយដែលពុំមែនជាបទល្មើសព្រហ្មទណ្ឌ ដែលមាននៅក្រោមច្បាប់ជាតិ ឬច្បាប់អន្តរជាតិ នៅខណៈពេលដែលអំពើនោះបានប្រព្រឹត្ត។ ឧទាហរណ៍៖ មាត្រា ៥១ នៃច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌអន្តរកាលបានកំណត់ទោសដាក់ពន្ធនាគារ សម្រាប់បទល្មើស ទទួលផលចោរកម្ម ពី ១ ឆ្នាំ ទៅ ៥ ឆ្នាំ ។ ចំណែកឯក្រមព្រហ្មទណ្ឌវិញ  តម្រូវឲ្យផ្តន្ទាទោសជនដែលប្រព្រឹត្តបទទួលផលចោរកម្ម  ដាក់ពន្ធនាគារពី ២ ឆ្នាំ  ទៅ ៥ ឆ្នាំ និងពិន័យជាប្រាក់ ៤លានរៀល  ទៅ  ១០ លានរៀល។ ក្នុងករណីនេះក្រមព្រហ្មទណ្ឌកំណត់អប្បរមានៃទោសដាក់ពន្ធនាគាររហូតដល់ទៅ ២ ឆ្នាំ ហើយបន្ថែមនូវទោសពិន័យជាប្រាក់ទៀតផង។

          សរុបមក តាមគោលការណ៍មិនប្រតិសកម្មនៃច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌធ្ងន់ជាង ច្បាប់ថ្មីអាចអនុវត្តបានតែចំពោះអំពើល្មើសបានប្រព្រឹត្ត ចាប់ពីថ្ងៃដែលច្បាប់ថ្មីចូលជាធរមានតែប៉ុណ្ណោះ ។ ចំណែកអំពើប្រព្រឹត្តមុននោះ រួមទាំងអំពើដែលពុំទាន់បានជំនុំជម្រះជាស្ថាពរនៅឡើយ ។ ច្បាប់ថ្មីគ្មានអនុភាពអនុវត្តទេ។ មិនត្រូវដាក់ទោសធ្ងន់ជាងទោសដែលបានកំណត់នៅខណៈពេលដែលបទល្មើសព្រហ្មទណ្ឌបានប្រព្រឹត្តឡើយ។

          ១.១.២.គោលការណ៍ប្រតិសកម្មនៃច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌស្រាលជាង

          មាត្រា ១០ កថាខណ្ឌទី  ១   នៃក្រមព្រហ្មទណ្ឌ (សូមមើលក្រមព្រហ្មទណ្ឌ) ។ កតិកាសញ្ញាអន្តរជាតិស្តីពីសិទ្ធិពលរដ្ឋ និងសិទ្ធិនយោបាយ មាត្រា ១៥  កឋាខណ្ឌទី១ (សូមមើលក្រមព្រហ្មទណ្ឌ) ។ ច្បាប់ថ្មីស្រាលជាងមានអនុភាពអនុវត្ត  ចំពោះបទល្មើសទាំងឡាយណាដែលបានកើតឡើងមុនពេលចដែលច្បាប់ថ្មី ចូលជាធរមាន  ហើយពុំត្រូវបានវិនិច្ឆ័យជាស្ថាពរឡើយ។ ប្រសិនបើមានសាលក្រម ឬសាលដីការស្ថាពរហើយពុំអាចសើរើកែប្រែបានឡើយ។ លើកលែងតែទណ្ឌិតត្រូវបានដាក់ទោសដោយហេតុផលថាបានប្រព្រឹត្តអំពើណាមួយដែលច្បាប់ថ្មីពុំបានចាត់ទុកថាជាបទល្មើស។

        ១.២.ច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌទម្រង់  ឬ ច្បាប់នីតិវិធី

          ច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌទម្រង់  ឬ ច្បាប់នីតិវិធី ជាច្បាប់ដែលពាក់ពន្ធ័ទៅនឹងការរៀបចំប្រព័ន្ធតុលាការ សមត្ថកិច្ចតុលាការ នីតិវិធីព្រហ្មទណ្ឌ ផ្លូវនៃបណ្តឹង ឬ ផ្លូវតវ៉ា ការអនុវត្តទោស  អាជ្ញាយុកាលនៃបណ្តឹងអាជ្ញា និង អាជ្ញាយុកាលនៃទោស។ ច្បាប់នេះត្រូវអនុវត្តភា្លមៗចាប់ពីពេលដែលច្បាប់ចូលជាធរមាន ទោះជាត្រូវអនុវត្តទៅលើបទល្មើសដែលបានប្រព្រឹត្តមុនពេលច្បាប់ចូលក៏ដោយ។ ឧទាហរណ៍៖ ច្បាប់ស្តីពីការតែងតាំង និងសកម្មភាពរបស់សាលាជម្រះក្តីនៃរដ្ឋកម្ពុជា ចុះថ្ងៃទី ៨ គុម្ភះ ឆ្នាំ ១៩៩៣ ត្រង់មាត្រា ២៤ ចែងថា៖ សំនុំរឿងទាំអអស់ទាំងរឿងព្រហ្មទណ្ឌ រឿងរដ្ឋប្បវេណី និងរឿងយោធាដែលតុលាការកំពូលកំពុងពិនិត្យ ទោះជាពិនិត្យលើកទី១ ឬលើកទី២ក្តីត្រូវបញ្ចូនទៅសាលាឧទ្ធណ៍ដើម្បីជម្រះក្តី។

២.ការអនុវត្តច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌនៅក្នុលំហ

        ការអនុវត្តច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌក្នុងលំហ នៅពេលកើតមានវិវាទមាន ជាតិបរទេស ចូលរួមដោយវិវាទនេះ។

          ក្នុងករណីនេះក្រមព្រហ្មទណ្ឌបានកំណត់លើការអនុវត្ត៖

                   គោលការណ៍ដែនដីនៃការអនុវត្តច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌកម្ពុជា បើបទល្មើសបានប្រព្រឹត្តនៅលើទឹកដីនៃរាជាណាចក្រកម្ពុជា។

                   គោលការណ៍សញ្ជាតិនៃការអនុវត្តច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌកម្ពុជា ក្នុងករណីដែលបទល្មើសបានប្រព្រឹត្តនៅក្រៅដែនដីនៃព្រះរាជាណាចកម្ពុជា។

        ២.១.ករណីដែលបទល្មើសប្រព្រឹត្តនៅលើដែនដីនៃព្រះរាជាណាចកម្ពុជា

          មាត្រា ១២ នៃក្រមព្រហ្មទណ្ឌ បានចែងពីគោលការណ៍ដែនដីនៃការអនុវត្ត ច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌកម្ពុជា ។

        ២.១.១.គោលការណ៍ដែនដីនៃការអនុវត្តច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌកម្ពុជា

          បទល្មើសមួយដែលត្រូវបានចាត់ទុកបានប្រព្រឹត្តនៅលើដែនដីនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ។ មាត្រា ១៤ និង ១៦ នៃក្រមព្រហ្មទណ្ឌ កាលបើបានប្រព្រឹត្ត៖

·         មានៅក្នុងនាវាដែលមានសញ្ជាតិខ្មែរទោះជាវាស្ថិតនៅទីណាក៏ដោយ។

·         នៅក្នុងអាកាសយានដែលបានចុះបញ្ជីនៅព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ទោះជាអាកាសយាននោះស្ថិតនៅទីណាក៏ដោយ។

ដូច្នោះការព្រឹត្តបទល្មើសនៅលើនាវា ឬ អាកាសយានត្រូវស្ថិត នៅក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់ច្បាប់កម្ពុជា។

          តាមមាត្រា​១៥ នៃក្រមព្រហ្មទណ្ឌ បានប្រគល់សមត្ថកិច្ចឲ្យច្បាប់កម្ពុជាបន្ថែមទៀត ចំពោះបទលល្មើសដែលបានប្រព្រឹត្តនៅក្នុងនាវាបរទេស ដែលអាជ្ញាធរកម្ពុជា ឲ្យចាប់តាមអំណាចនៃកិច្ចព្រមព្រៀងអន្តរជាតិ។

        ២.១.២ ការម្រិតនៃការអនុវត្តគោលការណ៍ដែនដី

          យោងមាត្រា ២៩ នៃអនុសញ្ញាទីក្រុងវិយែនស្តីពីទំទាក់ទំនងការទូតបានចែងថា៖ បុគ្គលនៃភ្នាក់ងារការទូត មិនអាចរំលោភបំពានបានឡើយ។ បុគ្គលនេះមិនអាចត្រូវបានចាប់ខ្លួន ឬឃុំខ្លួនឡើយ ។ រដ្ឋដែលទទួលត្រូវគោរពភ្នាក់ងារទូត និងត្រូវចាត់វិធានការសមស្របទាំងឡាយ  ដើម្បីរារាំងនូវរាល់ការប៉ះពាល់ ដល់រាងកាយ សេរីភាព និងសេចក្តីថ្លៃថ្នូររបស់ជននោះ ។ មាត្រា ៣១ នៃអនុសញ្ញាទីក្រុងវិយែនស្តីពីទំទាក់ទំនងការទូត បានផ្តល់អភិឯកសិទ្ធិនៃសាលាជម្រះក្តីនៃព្រហ្មទណ្ឌនៃរដ្ឋដែលទទួល ឲ្យទៅដល់ភ្នាក់ងារការទូតផង។

          ២.២.ករណីដែលបទល្មើសប្រព្រឹត្តនៅក្រៅដែនដីនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា

          ច្បាប់កម្ពុជាមានសមត្ថកិច្ចអនុវត្តក្នុងករណីដែលជនល្មើស ឬ ជនរងគ្រោះមាន

សញ្ជាតិជាខ្មែរ  កាលបើបទល្មើសបានប្រព្រឹត្តនៅក្រៅដែនដីនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា។

        ២.២.១. គោលការណ៍សញ្ជាតិនៃការអនុវត្តច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌកម្ពុជា

          ក្នុងករណីនេះច្បាប់កម្ពុជាត្រូវអនុវត្តទៅលើគ្រប់បទឧក្រិដ្ឋទាំងអស់ ដែលប្រព្រឹត្តដោយជននេះ ។ បើជាបទមជ្ឈិមវិញ ច្បាប់កម្ពុជាត្រូវយកមកអនុវត្តបាន  លុះត្រាតែអំពើនោះត្រូវបានផ្តន្ទាទោសតាមច្បាប់នៃប្រទេសដែលបទល្មើសបានកើតឡើងផងដែរ មាត្រា ១៩ នៃក្រមព្រហ្មទណ្ឌ ។

          ក្នុងករណីដែលជនរងគ្រោះជាពលរដ្ឋខ្មែរ ច្បាប់កម្ពុជាត្រូវយកមកអនុវត្តលើគ្រប់បទឧក្រិដ្ឋដែលបានប្រព្រឹត្តនៅក្រៅដែនដីនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ទោះបីជននោះជាជនបរទេស ឬ ជាពលរដ្ឋខ្មែរក៏ដោយ  មាត្រា ២០ នៃក្រមព្រហ្មទណ្ឌ។ ការចោទប្រកាន់អាចធ្វើទៅបានតាមបណ្តឹងទៅបានតាមបណ្តឹងរបស់អយ្យការប៉ុណ្ណោះ។

        ២.២.២. ការអនុវត្តច្បាប់កម្ពុជាដោយសារការប៉ះពាល់ផលប្រយោជន៍កម្ពុជា

        ច្បាប់កម្ពុជាក៏មានសមត្ថកិច្ចអនុវត្តដែរ  ប្រសិនបើបទល្មើសប៉ះពាល់ដល់អធិបតេយ្យភាពរបស់កម្ពុជា ទោះបីបានប្រព្រឹត្តនៅបរទេសក៏ដោយៈ

·         បទល្មើសក្លែងត្រាផ្លូវការនៃព្រះរាជាណាចកម្ពុជា។

·         បទល្មើសប្រឆាំងនឹងភ្នាក់ងារទូត។

·         បទល្មើសក្លែងរូបិយវត្ថុ។

·         បទល្មើសប្រឆាំងនឹងសុវត្ថិភាពនៃព្រះរាជាណាចកម្ពុជា។

គ.ការអនុវត្តច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌដោយតុលាការ

គឺសំដៅដល់ការអនុវត្តច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌ នៃរឿងក្តីទាំងមូលតែម្តង ។ ពាក់ពន្ធ័នឹងការវាយតម្លៃនេះការអនុវត្តច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌដោយតុលាការមានពីរ៖

          ១.ការវាយតម្លៃបទល្មើស

ការវាយតម្លៃបទល្មើសត្រូវទាមទារឲ្យមានបែបបទដូចបានកំណត់ដូចនេះ

        ១.១.បែបបទផ្សេងៗនៃការវាយតម្លៃបទល្មើស

ទាមទារឲ្យមានធាតុផ្សំនីត្យានុកូលដែលកំណត់ក្នុងច្បាប់ពិតប្រាកដមែន។  ដោយសារតែគោលការណ៍នីត្យានុកូលភាពដែលបានកំណត់ថា គ្មានច្បាប់ គ្មានបទល្មើស ។

        ១.២.ការលំបាកក្នុងការវាយតម្លៃកំណត់បទល្មើស

ការវាយតម្លៃកំណត់បទល្មើសចោទជាបញ្ហាលំបាកខ្លះៗដែរ  ព្រោះអំពើមួយ ចាត់ទុកបទល្មើសច្រើនប្រភេទបាន។ ការលំបាកនេះអាចដោះស្រាយបាន ប្រសិនបើច្បាប់បានកំណត់យ៉ាងច្បាស់ អំពីធាតុផ្សំនីមួយៗ នៃបទល្មើស។

ផ្នែកទី២៖ ធាតុផ្សំសត្យានុម័ត

ធាតុផ្សំសត្យានុម័ត គឺជាអង្គហេតុ  ឬជាហេតុការទាំងឡាយណាដែលបង្កឲ្យ កើតមាននូវ  អាកាប្បកិរិយាណមួយ។ អង្គហេតុទាំងនេះច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ណាស់ អាចជាអំពើវជ្ជមាន(សកម្ម)  ជាអំពើអវិជ្ជមាន (អកម្ម)  អំពើកើតឡើងភ្លាមៗ  ឬ អូសបន្លាយក្នុងពេលវេលា  អំពើកើតឡើងម្តងម្កាល  ឬ ជាទម្លាប់   អំពើធម្មតា  ស្មុគស្មាញ ។ល។  

បទល្មើសកើតឡើងតែក្នុងករណីដែលមានអាកប្បកិរិយាជាសម្ភារៈសម្តែងចេញ ខាងក្រៅតែប៉ុណ្ណោះ  អាកប្បកិរិយានេះទៀតសោតត្រូវបានហាមឃាត់ដោយ ច្បាប់ ពោលគឺច្បាប់បានបញ្ញត្តទុក។

អំពើដែលស្តែងឲ្យឃើញយ៉ាងពិតប្រាកដ  ពីបំណងក្នុងការប្រព្រឹត្តបទល្មើសមានដូចជា៖ តាមរយៈ កាយវិការ  សំដី  សំណេរ  ឬអាកប្បកិរិយាសាមញ្ញណាមួយផ្សេងទៀត។

១.ធាតុផ្សំនៃការប៉ុនប៉ងមានទោស

មាត្រា ២៥ កថាខណ្ឌទី២  នៃក្រមព្រហ្មទណ្ឌ បានចាត់ទុកជាចារី  ចំពោះបុគ្គល ដែលប៉ុនប៉ងប្រព្រឹត្តបទឧក្រិដ្ឋ  ឬច្បាប់បានចែងទុក បទមជ្ឈិម ។ មាត្រា ២៧ នៃ ព្រហ្មទណ្ឌ ការប៉ុនប៉ងក្នុងបទឧក្រិដ្ឋ ត្រូវទទួលការផ្តន្ទាទោស ចំណែកឯការប៉ុនប៉ងក្នុងបទមជ្ឈិមវិញទទួលការផ្តន្ទាទោស កាលបើច្បាប់បានចែង ។  មាត្រា ២៧ កថាខណ្ឌទី៣ នៃក្រមព្រហ្មទណ្ឌ ក្នុងបទលហុ ពុំទទួលការផ្តន្ទាទោសទេ។

១.១.ការចាប់ផ្តើមអនុវត្ត

          ការអនុវត្តស្តែងឡើងតាមរយៈអំពើជាសម្ភារៈ ។ កើតឡើងដោយចារីមានបំណង ប្រព្រឹត្តបទល្មើសដែលខ្លួនចង់សម្រេចផលឲ្យខានតែបាន ទោះជាក្នុងកាលៈទេសៈណាក៏ដោយ។ ឧទាហរណ៍៖ មាត្រា ៣៥៧ នៃក្រមព្រហ្មទណ្ឌ អំពើលួចមានស្ថាន ទម្ងន់ទោស  ។ ចារីបានចូលទៅជិតផ្ទះមួយដោយមានឧបករណ៍សម្រាប់គាស់ទ្វារទៅជាមួយផង។

        ២.ការផ្តើមគំនិត  និង​​  ការសមគំនិត

        ចំពោះជនទាំងឡាយណាដែលបានចូលរួមប្រព្រឹត្តបទល្មើស  ដោយមិនផ្ទាល់ ឬ  ខ្លះៗតែប៉ុណ្ណោះ  គេអាចចាត់ទុកជាអ្នកផ្តើមគំនិត  ឬអ្នកផ្សំគំនិត។ ការផ្សំគំនិតមាន ចែងក្នុងមាត្រា ២៨ នៃក្រមព្រហ្មទណ្ឌ។

                ២.១.លក្ខខណ្ឌនៃការផ្តើមគំនិត និង សមគំនិត

        លក្ខខណ្ឌនៃការផ្តើមគំនិត និងសមគំនិតមានបីយ៉ាង៖ គឺ

                        ២.១.១.អំពើចម្បងមានទោស

        មាត្រា ២៨ កថាខណ្ឌទី២ និង មាត្រា ២៩ កថាខណ្ឌទី ២  បានកំណត់នូវលក្ខខណ្ឌនៃការផ្តើមគំនិត និងការសមគំនិតអាចត្រូវផ្តន្ទាទោសបាន  លុះត្រាតែ បទឧក្រិដ្ឋ ឬបទមជ្ឈិមត្រូវបានសម្រេច  ។  ឬទោះជាបានសម្រេចផល ឬត្រឹមតែជាការប៉ុនប៉ងក៏ដោយ។

                        ២.១.២.ធាតុផ្សំសត្យានុម័តនៃការផ្តើមគំនិត  និង  ការសមគំនិត

ធាតុផ្សំសត្យានុម័តនៃការផ្តើមគំនិត  និង  ការសមគំនិត ចាំបាច់ត្រូវធ្វើការពិចារណាទៅលើធាតុផ្សំសត្យានុម័តនៃការផ្តើមគំនិត ដាច់ដោយឡែកពីធាតុផ្សំនៃការសមគំនិត។

        ១.ធាតុផ្សំសត្យានុម័តនៃការផ្តើមគំនិត

        តាមមាត្រា ២៨ នៃក្រមព្រហ្មទណ្ឌ  ធាតុផ្សំសត្យានុម័តនៃការផ្តើមគំនិតមានពីរយ៉ាង៖

                ១.១.ការជំរុញឲ្យប្រព្រឹត្តបទល្មើស  ឬបទមជ្ឈិមតាមការណែនាំ  ឬការបញ្ជា

          ការជំរុញនេះធ្វើឡើងតាមរយៈការណែនាំ  ឬការបញ្ជា។

                   ១.២.ការបង្កឲ្យមានបទឧក្រិដ្ឋ  ឬ បទមជ្ឈិមដោយផ្តល់ជាអំណោយ ដោយការសន្យា ឬការគំរាមកំហែង  ការញុះញង់  ការលួងលោម  ឬក៏ដោយការរំលោភអាជ្ញា  ឬអំណោចរបស់ខ្លួន។

–     ការបង្កអំណោយៈ

ឧទាហរណ៍៖ ជនម្នាក់ទៅប្រាប់ជនម្នាក់ទៀតឲ្យទៅវាយជនទី៣ ដោយបានផ្តល់ប្រាក់ចំនួន ១ លានរៀល។

–     ការសន្យាៈ

ឧទាហរណ៍៖ នារីម្នាក់បានប្រាប់បុរសម្នាក់ដែលស្រឡាញ់នាងថា បើចងឲ្យនាងស្រឡាញ់វិញ  ត្រូវរៀបអាពាហ៍នៅឆ្នាំក្រោយ។

–      ការគំរាមគំហែងៈ

ឧទាហរណ៍៖ បុរសជាសន្យាបានគំរាមកំហែងសន្យារបស់ខ្លួនឲ្យលួចទ្រព្យសម្បត្តិរបស់ឪពុកម្តាយយកមកឲ្យរូបខ្លួន។

–     ការញុះញង់ៈ

ឧទាហរណ៍៖ អចអាលឲ្យអ្នកដទៃធ្វើការអ្វីៗដែលមិន

គាប្បី។

                ២..ធាតុផ្សំសត្យានុម័តនៃការសមគំនិត

          មាត្រា ២៩ នៃក្រមព្រហ្មទណ្ឌ  ជាការផ្តើ់ជំនួយ  ឬការឧបត្ថម្ភចំពោះការប្រព្រឹត្តបទល្មើស  ជាការរៀបចំ  និងបង្កឲ្យមានភាពងាយស្រួល។

–     ការផ្តល់មធ្យោបាយផ្សេងៗសម្រាប់ប្រព្រឹត្តបទល្មើស

ឧទាហរណ៍៖

o   ការផ្តល់អាវុធ។

o   ការផ្តល់រថយន្តដើម្បីសម្រួលដល់អំពើលួច។

o   ការផ្តល់នូវបញ្ជីឈ្មោះបុគ្គលមួយចំនួនដើម្បីធ្វើការឆបោក

o   ការរងចាំមើលផ្លូវ ដើម្បីឲ្យបក្សពួកខ្លួនចូលលួចទ្រព្យអ្នកដទៃ។

o   ការទូរសព្ទ៍ឲ្យជនរងគ្រោះចេញពីផ្ទះ។

៣.ធាតុផ្សំអត្តនោម័តនៃការផ្តើមគំនិត និង ការសមគំនិត

ការផ្តើមគំនិត និង ការសមគំនិត ត្រូវកើតចេញពីចេតនាទុច្ចរឹករបស់អ្នកផ្តើមគំនិត និងអ្នកសមគំនិតក្នុង ការជម្រុញ ឬបង្កឲ្យបទល្មើសកើតឡើង។

៤.ការដាក់ទណ្ឌកម្មលើអ្នកផ្តើមគំនិត និងលើអ្នកសមគំនិត

តាមមាត្រា ២៨ និង មាត្រា ២៩ នៃក្រមព្រហ្មទណ្ឌ បានចែងថា៖ អ្នកផ្តើមគំនិត និងអ្នកសមគំនិតនៃបទឧក្រិដ្ឋ ឬបទមជ្ឈិមត្រូវផ្តន្ទាទោសដូចគ្នានឹងចារីដែរ។

ផ្នែកទី៣៖ ធាតុផ្សំអត្តនោម័ត

        ធាតុផ្សំអត្តនោម័ត គឺជាកិរិយាផ្លូវចិត្តរបស់ជនល្មើសចំពោះអំពើបង្កគ្រោះ  ថ្នាក់ដល់សង្គមដែលគេបានប្រព្រឹត្ត  និងចំពោះបច្ឆ័យដែលកើតឡើងពីអំពើនោះ។  អំពើសត្យាមុម័តនៃបទល្មើសអាចនឹងត្រូវផ្តន្ទាទោសបាន លុះត្រាតែចារីបានធ្វើសកម្មភាព  ដោយមានឆន្ទៈ ឬដោយដឹងថាបំពានច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌ។ ការកំណត់បទល្មើសតែងតែជាផ្នែកមួយនៃកំហុស  ដែលកើតចេញពីទឹកចិត្តរបស់ចារី។

ក.កំហុសចេតនា

          មាត្រា ៤ កថាខណ្ឌទី ១ នៃក្រមព្រហ្មទណ្ឌ ចែងថា៖ ពុំមានបទល្មើសទេ ប្រសិនបើគ្មានចេតនាប្រព្រឹត្ត។  ចេតនាគឺជាធាតុផ្សំអត្តនោម័តនៃបទល្មើសដោយ ចេតនា។​ មានចេតនាប្រព្រឹត្តបទល្មើសកាលបើ៖

–     ចារីស្វែងរកលទ្ធផលខុសច្បាប់ពីអំពើរបស់ខ្លួន។

–     ចារីដឹងថាអំពើរបសើខ្លួននឹងផ្តល់នូវលទ្ធផលខុសច្បាប់។

ចេតនាប្រព្រឹត្តបទល្មើសរួមមាន៖

–     ចេតនាសម្រេចបទល្មើស     គឺជាចេតនារបស់បុគ្គលម្នាក់ដែលមាន សេរីភាព  និង  មនសិការគ្រប់គ្រាន់ក្នុងការរកលទ្ធផល ដែលច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌហាមឃាត់ ។

–     ចេតនាប្រព្រឹត្តអំពើ  ចារីបានប្រព្រឹត្តអំពើរបស់ខ្លួន ។

ឧទាហរណ៍៖ បុគ្គលម្នាក់បានប្រើហិង្សា  បណ្តាលឲ្យមានរបួសដល់តតិជន ៕ ធាតុអត្តនោម័តនៃ  បទល្មើសដោយចេតនា គឺ ៖ ចារីដឹងច្បាស់ពីទង្វើរបស់ ខ្លួនចង់ធ្វើ   ព្រមទាំងធ្វើឲ្យជនរងគ្រោះទទួលរងរបួស  ។

        ១.ចេតនាទុច្ចរិតធ្ងន់ធ្ងរ

          អ្នកនីតិបញ្ញត្តិបានកំណត់យកមូលហេតុនៃការប្រព្រឹត្តបទល្មើស មកធ្វើជា មូលហេតុនៃការកំណត់ទណ្ឌកម្មឲ្យកាន់តែធ្ងន់  ដោយសារតែចារីមានចេតនាបង្កនូវគ្រោះថ្នាក់យ៉ាងខ្លាំង  និងយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរដល់សង្គម។ ឧទាហរណ៍៖ ការគិតទុកជាមុន ស្តែងឲ្យឃើញនូវចេតនាទុច្ចរិកធ្ងន់ធ្ងរមួយ។ មាត្រា ២០០ កថាខណ្ឌទី២ នៃក្រមព្រហ្មទណ្ឌ ។

ខ.កំហុសអចេតនា

          កំហុសអចេតនា  គឺជាកំហុសដែលកើតឡើងពីការមិនអាចគ្រប់គ្រងឆន្ទៈរបស់ខ្លួនឯងបាន  មានន័យថា  ចារីមានបំណងធ្វសកម្មភាពរបស់ខ្លួន  ក៏ប៉ុន្តែចារីពិតជាពុំ មានឆន្ទៈ  ឬពុំបានដឹងពីផលវិបាកដែលកើតចេញពីអំពើរបស់ខ្លួនឡើយ។

          បទល្មើសអចេតនា  ធាតុផ្សំអត្តនោម័តគឺសំដៅលើកំហុស  អចេតនាដែលពុំមែនជាចេតនាប្រព្រឹត្តបទល្មើសទេ  តែចារីបានប្រព្រឹត្តខុសនឹងវិធានណាមួយដែលគ្ប់គ្រាន់បង្កើតបានជាបទល្មើស។ មានចែងក្នុង មាត្រា ៤ កថាខណ្ឌទី ២ នៃក្រមព្រហ្មទណ្ឌ ។

          កំហុសអចេតនា គឺសំដៅលើ៖

–     ការមិនប្រុងប្រយ័ត្ន  គឺសំដៅទៅលើអំពើទាំងឡាយដែល បណ្តាលមកពី  ការមិនប្រុងប្រៀបស្មារតី មិនបានគិតដល់ អ្វីដែលខ្លួនកំពុងតែធ្វើ។

ឧទាហរណ៍៖ ការបើកបររថយន្តពុំបានតាំងស្មារតីពិតប្រាកដ។

–     ការខ្ជីខ្ជា  សំដៅដល់ការធ្វើ  ឬ ការធ្វើមិនម៉ត់ចត់។

ឧទាហរណ៍៖ កម្មករបានឡើងជណ្តើរដោយកាន់ពូចៅទៅជាមួយផង ដោមមិនបានកាន់ពូចៅឲ្យបានជាប់លាប់ទេ។

–     ការធ្វេសប្រហែស  គឺជាការភ្លេចភ្លាំង  ការបណ្តើតបណ្តោយ  ការមាក់ងាយដោយជនល្មើស។ឧទាហរណ៍​៖  ការធ្វេសប្រហែសដោយមិនបានចែទាំរថយន្តឲ្យបានល្អ។

គ.ការវាយតម្លៃអំពីកំហុសចេតនា  និង  កំហុសអចេតនា

          សម្រាប់បទលហុជាច្រើន  ចារីត្រូវបានសន្មតថាមានកំហុស  នៅពេលដែលធាតុផ្សំសត្យានុម័តនៃបទល្មើសមានគ្រប់គ្រាន់ ។  ឧទាហរណ៍៖ ប្រសិនបើរកឃើញថាបើកបរថយន្តមិនពាក់ខ្សែក្រវ៉ាត់ នោះចារីពិតជាបានប្រព្រឹត្តកំហុសហើយ។

......................................................