ការទទួលខុសត្រូវព្រហ្មទណ្ឌ

តាមគោលការណ៍ឯកត្តកម្មនៃការទទួលខុសត្រូវព្រហ្មទណ្ឌ បុគ្គលម្នាក់ៗត្រូវ ទទួលខុសត្រូវព្រហ្មទណ្ឌ តែចំពោះអំពើផ្ទាល់ខ្លួនតែប៉ុណ្ណោះ ដោយបញ្ញត្តក្នុង  មាត្រា ២៤ នៃក្រមព្រហ្មទណ្ឌ ។ ផ្ទុយទៅវិញ ច្បាប់អាចអនុញ្ញាតឲ្យមានការទទួលខុសត្រូវរដ្ឋប្បវេណីចំពោះអំពើរបស់អ្នកដទៃ ដូចជា ការទទួលខុសត្រូវរបស់ឪពុកម្តាយ ចំពោះរបស់មូនដែលជាអនីតិជន និងការទទួលខុសត្រូវរបស់នីយោជក ពីអំពើរបស់និយោ

ជិត ជាដើម មាត្រា ៧៤៦ និង មាត្រា ៧៤៧ នៃក្រមរដ្ឋប្បវេណី។

ជំពូកទី១. ការទទួលខុសត្រូវព្រហ្មទណ្ឌរបស់នីតិបុគ្គល

        នីតិបុគ្គល  គឺជាក្រុមមនុស្ស  ឬ  មូលនិធីដែលមានបុគ្គលភាពគតិយុត្ត ហើយជាម្ចាស់នៃសិទ្ធិ  និងកាតព្វកិច្ច។ ជាទូទៅនីតិបុគ្គលមានពីរប្រភេទគឺ៖  នីតិបុគ្គលសាធារសាធាណៈ (រដ្ឋ គ្រឹះស្ថានសាធារណៈ  រដ្ឋបាលថ្នាក់ក្រោមជាតិ ជាដើម) និង នីតិបុគ្គលឯកជន (ក្រុមហ៊ុន  សមាគម ជាដើម)។  ការទទួលខុសត្រូវរបស់នីតិបុគ្គល បានបញ្ញត្ត មាត្រា ៤២ នៃក្រមព្រហ្មទណ្ឌ។

ផ្នែកទី ១. លក្ខខណ្ឌនៃការទទួលខុសត្រូវព្រហ្មទណ្ឌរបស់នីតិបុគ្គល

          មាត្រា ៤២ នៃក្រមព្រហ្មទណ្ឌ            នីតិបុគ្គលគ្រប់បរភេទសុទ្ធតែអាចទទួលខុសត្រូវព្រហ្មទណ្ឌ  រួមទាំងនីតិបុគ្គលសាធារណៈផង។ ប៉ុន្តែ រដ្ឋ ដែលជានីតិបុគ្គលសាធារណៈ ពុំទទួលខុសត្រូវព្រហ្មទណ្ឌទេ។

        ក.អត្ថិភាពនៃច្បាប់ ឬ លិខិតបទដ្ឋានគតិយុត្ត   

        នីតិបុគ្គលត្រូវទទួលខុសត្រូវព្រហ្មទណ្ឌ កាលបើច្បាប់ ឬលិខិតបទដ្ឋានគតិយុត្តផ្សេងទៀត បានចែងយ៉ាងជាក់ច្បាស់ថា នីតិបុគ្គលទទួលខុសត្រូវព្រហ្មទណ្ឌចំពោះ បទល្មើសណាមួយជាកំណត់។

          មាត្រា ១៩៩ នៃក្រមព្រហ្មទណ្ឌ អំពីបទឃាតកម្ម ក្រមព្រហ្មទណ្ឌមិនបានចែងពីការទទួលខុសត្រូវព្រហ្មទណ្ឌរបស់នីតិបុគ្គលទេ  មានន័យថា នីតិបុគ្គលមិនអាចត្រូវបានប្រកាសថាទទួលខុសត្រូវ ព្រហ្មទណ្ឌពី បទឃាតកម្ម បានឡើយ។

        ខ.បទល្មើសប្រព្រឹត្តដោយអង្គការ ឬ អ្នកតំណាងនីតិបុគ្គល

        នីតិបុគ្គល ​ គឺជាបុគ្គលដែលកើតឡើងពីការសន្មតរបស់ច្បាប់។  នីតិបុគ្គលរមែងុមានអង្គការតំណាងក្រោមរូបភាពជាក្រុមប្រឹក្សា ឬអ្នកតំណាងរូបវន្តបុគ្គល ដែលធ្វសកម្មភាពតំណាងឲ្យនីតិបុគ្គលជានិច្ច។

        គ.ការប្រព្រឹត្តដើម្បីជាប្រយោជន៍ដល់នីតិបុគ្គល

          មានតែការប្រព្រឹត្តបទល្មើស ដើម្បីជាផលប្រយោជន៍ដល់នីតិបុគ្គលតែប៉ុណ្ណោះ ដែលជាកត្តាធ្វើឲ្យនីតិបុគ្គលទទួលខុសត្រូវព្រហ្មទណ្ឌ។  ប្រយោជន៍សំដៅខាងសេដ្ឋកិច្ចដែលមានលក្ខណៈច្បាស់លាស់ ។ ឧទាហរណ៍៖ ប្រសិនបើក្រុមហ៊ុនមិនចាត់វិធានការបានត្រឹមត្រូវ ធ្វើឲ្យកម្មករស្លាប់បាត់បង់ជីវិត នោះអ្នកទទួលខុសត្រួវរបស់ក្រុមហ៊ុននឹងត្រូវប្រកាសថាទទួលខុសត្រូវព្រហ្មទណ្ឌពី  បទមនុស្សដោយអចេតនាបាន។

ផ្នែកទី ២.ការដាក់ទណ្ឌកម្មលើនីតិបុគ្គល

        យោងមាត្រា ១៦៧ នៃក្រមព្រហ្មទណ្ឌ បានកំណត់ពីទោសទាំងឡាយសម្រាប់នីតិបុគ្គលមាន៖

–     ទោសពិន័យក្នុងឋានៈជាមូលទោស

–     ទោសបន្ថែមដែលរៀបរាប់នៅក្នុងមាត្រា ១៦៨ នៃក្រមព្រហ្មទណ្ឌ។

ទោសបន្ថែមសម្រាប់នីតិបុគ្គលអាចប្រកាសដោយតុលាការ ប្រសិនបើទោនោះត្រូវបានចែងយ៉ាងជាក់លាក់ចំពោះបទល្មើសដែលចោទប្រកាន់។ តាមមរត្រា ១៦៨ នៃក្រមព្រហ្មទណ្ឌ ទោសបន្ថែមសម្រាប់អនុវត្តលើនីតិបុគ្គលមាន ដូចតទៅ៖

១.ការរំលាយចោល។

២.ការដាក់នៅក្រោមការត្រួតពិនិត្យតាមដានរបស់តុលាការ។

៣.ការហាមឃាត់ចំពោះការអនុវត្តសកម្មភាពមួយ ឬច្រើន។

៤.ការបណ្តេញចេញពីលទ្ធកម្មសាធារណៈ ។

៥.ការហាមឃាត់ចំពោះការអំពាវនាវជាសាធារណៈដល់ការសន្សំសំចៃ។

៦.ការហាមឃាត់ចំពោះឧបករណ៍អាចជួញដូរបាន ក្រៅពីឧបករណ៍អាចជួញដូឬបានដែលកំណត់ដោយធនាគារ។

៧.ការហាមឃាត់ចំពោះការប្រើបណ្ណទូទាត់។

៨.ការបិទគ្រឹះស្ថានដែលប្រើសម្រាប់ធ្វើការរៀបចំ ឬប្រព្រឹត្តបទល្មើស។

៩.ការហាមឃាត់ចំពោះការធ្វើអាជីវកម្មលើគ្រឹះស្ថានដែលបើកចំហដល់សាធារណៈជន ឬដែលបានប្រើប្រាស់ដោយសាធារណៈជន ។

១០.ការរឹមអូសឧបករណ៍ សម្ភរៈ ឬ វត្ថុណាមួយដែលប្រើប្រាស់ ប្រព្រឹត្តបទល្មើស ឬដែលមានគោលដៅសម្រាប់ប្រព្រឹត្តបទល្មើស។

១១.ការរឹបអូសវត្ថុ ឬមូលនិធិដែលជាកម្មវត្ថុ នៃបទល្មើស។

១២.ការរឹបអូសផលទុន ឬទ្រព្យសម្បត្តិដែលជាផលកើតចេញពីបទល្មើស។

១៣.ការរឹបអូសឧបភោគភណ្ឌ  សម្ភារៈ  និងចលនវត្ថុក្នុងទីកន្លែង ដែលបទល្មើសបានប្រព្រឹត្ត។

១៤.ការបិទផ្សាយសេចក្តីសម្រេចផ្តន្ទាទោស  ការផ្សាយសេចក្តីសម្រេចផ្តន្ទាទោសនៅក្នុងសារព៌តមានសរសេរ ឬការផ្សាយតាមទូរគមនាគមន៍សោតទស្សន៍។

ជំពូកទី១. ការទទួលខុសត្រូវព្រហ្មទណ្ឌរបស់អនីតិជន

          ជាគោលការណ៍ គេមិនអាចឲ្យជនដែលមិនដឹងខុសត្រូវពីភាពធ្ងន់ធ្ងរនៃអំពើរបស់ខ្លួន ឲ្យទទួលខុសត្រូវព្រហ្មទណ្ឌ។ ប្រសិនបើក្មេងមានអាយុ ៥ ឆ្នាំ ម្នាក់បានចាក់សម្លាប់ក្មេងម្នាក់ទៀត ក្មេងដែលបានប្រព្រឹត្តអំពើល្មើសមិនអាចទទួលខុសត្រូវព្រហ្មទណ្ឌបានទេ ដោយសារតែក្មេង ៥ ឆ្នាំ នោះមិនមានសមត្ថភាពដឹងខុសត្រូវអំពើរបស់ខ្លួនឡើយ។

ផ្នែកទី ១.វិធានការអនុវត្តចំពោះអនីតិជនក្រៅពីទោស

ក្នុងករណីដែលអនីតិជន បានប្រព្រឹត្តបទល្មើស ត្រូវស្ថិតនៅក្រោមការការពាររបស់តុលាការ តុលាការចាត់តាំងបុគ្គលមួយរូបឲ្យទទួលភារៈធ្វើការតាមដានអនីតិជនរូបនេះ ។

មាត្រា ៣៩ មាត្រា ៤០ និង មាត្រា ៤១ នៃក្រមព្រហ្មទណ្ឌ តុលាការជាស្ថាប័នមានសមត្ថកិច្ចក្នុងការចាត់វិធានការដែលបានរៀបរាប់នៅមាត្រា ៤០ នៃក្រមព្រហ្មទណ្ឌ ប៉ុន្តែក្រមព្រហ្មទណ្ឌដូចជា ក្រមនីតិវិធីព្រហ្មទណ្ឌពុំបានចែងលំអិតអំពីនីតិវិធីពិសេស សម្រាប់ការចាត់វិធានការទាំងអស់នេះឲ្យមានប្រសិទ្ធិភាពនោះទេ។

ផ្នែកទី ២.ទណ្ឌកម្មព្រហ្មទណ្ឌលើអនីតិជន

សម្រាប់អនីតិជនអាយុចាប់ពី ១៤ ឆ្នាំ ឡើងទៅ តុលាការអាចប្រកាសទណ្ឌកម្មបាន។ ទណ្ឌកម្មព្រហ្មទណ្ឌដែលក្រមព្រហ្មទណ្ឌសំដៅដល់គឺ ទោស នេះតែម្តង។ ការកំណត់អាយុ ១៤ ឆ្នាំ សម្រាប់លទ្ធភាពនៃការប្រកាសទណ្ឌកម្ម ស្របតាមបញ្ញត្តិនៃក្រមនីតិវិធីព្រហ្មទណ្ឌ ដែលអនុញ្ញាត ឲ្យមានការឃុំខ្លួនជនត្រូវចោទ ឬជនជាប់ចោទជាបណ្តោះអាសន្ន ។ ចំពោះអនីតិជនមានអាយុចាប់ពី ១៤ ឆ្នាំ ដល់ ១៨ ឆ្នាំ ក្នុងលក្ខខណ្ឌកំណត់ដោយច្បាប់ និងក្នុងថិរវេលាក្នុងការឃុំខ្លួនបណ្តោះអាសន្ន (មាត្រា ២១៣ និង មាត្រា ២១៤ នៃក្រមនីតិវិធីព្រហ្មទណ្ឌ) ។

ចំនែកអនីតិជនមានអាយុក្រោម ១៤ ឆ្នាំ វិញ មិនអាចត្រូវទទួលរងនូវការផ្តន្ទាទោសណាមួយឡើយ ទោះបីជាអនីតិជននោះបានប្រព្រឹត្តបទល្មើសប្រភេទណាក៏ដោយ (មាត្រា ២១២ នៃក្រមនីតិវិធីព្រហ្មទណ្ឌ)  ក៏ប៉ុន្តែតុលាការអាចចាត់វិធានការណាមួយដូចមានចែងនៅមាត្រា ៤០ នៃក្រមព្រហ្មទណ្ឌបាន។

ក្នុងករណីដែលអនីតិជនដែលមានអាយុចាប់ពី ១៤ ឆ្នាំ ដល់ក្រោម ១៨​ ឆ្នាំ បានប្រព្រឹត្តបទល្មើសធ្ងន់ធ្ងរ ដូចជា បទឃាតកម្ម ជាដើម កាលៈទេសៈនៃការប្រព្រឹត្តបទល្មើសនេះអាចជាមូលហេតុឲ្យតុលាការប្រកាសទណ្ឌកម្មព្រហ្មទណ្ឌលើអនីតិជនបាន។

ក្នុងករណីដែលអនីតិជនអាយុចាប់ពី ១៤ ឆ្នាំ ដល់ ១៨ ឆ្នាំ បានលួចស្បែកជើងមួយគូរ តើកាលៈទេសៈនៃការប្រព្រឹត្តបទល្មើសនេះតម្រូវឲ្យតុលាការប្រកាសទោសលើអនីតិជនបានដែរឬទេ?  ការដែលតុលាការត្រូវប្រកាសដាក់ទណ្ឌកម្មលើអនីតិជន ត្រូវបន្ថយក្នុងលក្ខខណ្ឌដូចមានចែងនៅមាត្រា ១៦០ នៃក្រមព្រហ្មទណ្ឌ ៖

–     អតិបរមានៃទោសដាក់ពន្ធនាគារ ត្រូវបន្ថយពាក់កណ្តាល។

–     ប្រសិនអតិបរមានៃទោសដាក់ពន្ធនាគារ គឺជាទោសដាក់ពន្ធនាគារអស់មួយជីវិត អតិបរមាត្រូវបន្ថយមកដាក់ពន្ធនាគារ ២០ ឆ្នាំ។

–     អប្បរមានៃទោសដាក់ពន្ធនាគារត្រូវបន្ថយពាក់កណ្តាល ប្រសិនបើអប្បរមានេះលើសពី ១ ថ្ងៃ។

–     អប្បរមា និងអតិបរមានៃទោសពិន័យជាប្រាក់ត្រូវបន្ថយពាក់កណ្តាល។

ជំពូកទី៣. មូលហេតុនៃការមិនទទួលខុសត្រូវព្រហ្មទណ្ឌ

          ការប្រព្រឹត្តបទល្មើសព្រហ្មទណ្ឌ បណ្តាលមកពីមូលហេតុណាមួយដែលច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌចាត់ទុថា ជាមូលហេតុត្រឹមត្រូវ ច្បាប់មិនតម្រូវឲ្យអ្នកប្រព្រឹត្តទទួលខុសត្រូវព្រហ្មទណ្ឌឡើយ។

          មូលហេតុដែលនាំឲ្យមិនមានការទទួលខុសត្រូវព្រហ្មទណ្ឌ អាចចែកជាពីរប្រភេទគឺ ៖ មូលហេតុអត្តនោម័ត  និង មូលហេតុសត្យានុម័ត ។

ផ្នែកទី១.មូលហេតុអត្តនោម័តនៃការមិនទទួលខុសត្រូវព្រហ្មទណ្ឌ

          មូលហេតុហេតុអត្តនោម័តនៃការមិនទទួលខុសត្រូវព្រហ្មទណ្ឌតាមក្រមព្រហ្មទណ្ឌរួមមាន៖

          ក.វិបល្លាសស្មារតី

        មាត្រា ៣១ នៃក្រមព្រហ្មទណ្ឌចែងថាៈ កាលបើជនណាម្នាក់ប្រព្រឹត្តបទល្មើស នៅពេលដែលជននោះកើតវិបល្លាសស្មារតីដែលធ្វើឲ្យបាត់បង់នូវការដឹងខុសត្រូវរបស់ខ្លួន ជននោះមិនទទួលខុសត្រូវព្រហ្មទណ្ឌទេ ។ ដោយសារតែប្រពន្ធ័សរសៃប្រាសាទមានសកម្មភាពមិនប្រក្រតី ចារីបានបាត់បង់នូវលទ្ធភាពការយល់ដឹងពីពិភពខាងក្រៅជុំវិញខ្លួន ហើយពុំអាចត្រួតពិនិត្យសកម្មភាពរបស់ខ្លួនបាន។

          ជាទូទៅភស្តុតាងនៃវិបល្លាសស្មាតីត្រូវបញ្ជាក់ដោយវេជ្ជបណ្ឌិតជំនាញ ក៏ប៉ុន្តែយោបល់ទាំងនោះពុំមានអានុភាពចងជាកាតព្វកិច្ចឲ្យចៅក្រមត្រូវតែជឿតាមទេ ពោលគឺចៅក្រមអាចជឿក៏បាន មិនជឿក៏បាន។  ជននោះគឺស្ថិតនៅក្រោមអាណាព្យាបាលទូទៅ (មាត្រា ២៤ នៃក្រមរដ្ឋប្បវេណី ឆ្នាំ ២០០៧ ។

          ខ.កំលាំង ឬ ការបង្ខំ

          មាត្រា ៣៦ នៃក្រមព្រហ្មទណ្ឌចែងថាៈ បុគ្គលដែលប្រព្រេត្តបទល្មើសក្រោមអានុភាពនៃកំលាំង ឬ ការបង្ខំ ដែលបុគ្គលនោះមិនអាចទប់ទល់បាន បុគ្គលនោះមិនទទួលខុសត្រូវព្រហ្មទណ្ឌឡើយ។ មាត្រា ៩៦ចែងថាៈ កាលបើមានភស្តុតាងថា មានកំកំលាំងអ្វីមួយបានបង្ខំ ជនណាម្នាក់ឲ្យប្រព្រឹត្តបទល្មើសអ្វីមួយ ហើយជននោះកាលមិនអាចទប់ទល់នឹងកំលាំងនោះបានទេ ក៏ប្រព្រឹត្តបទល្មើសនោះទៅ ។  ជនប្រព្រឹត្តបទល្មើសនេះមិនត្រូវឲ្យទទួលខុសត្រូវចំពោះអំពើដែលខ្លួនបានប្រព្រឹត្តឡើយ ។

        ខ.១.ប្រភេទនៃកម្លាំង ឬ ការបង្ខំ

           ខ.១.១. ការបង្ខំលើរូបកាយ

        ការបង្ខំមកពីកម្លាំងពីខាងក្រៅ ដូចជា កម្លាំងមកពីព្រឹត្តិការណ៍ធម្មជាតិ មកពីសត្វ ឬមកពីតតិយជនណាមួយ ។​ឧទាហរណ៍៖ ខ្យល់ព្យុះ ឬ រន្ទះបាញ់ ជាដើម ។

        ខ.១.២.ការបង្ខំអាចមកពីកម្លាំងផ្ទាល់របស់ចារី

          បណ្តាលមកពីអ្នកបើកបររមូលសរសៃជើងជាន់នៅលើឈ្នាន់ល្បឿន បង្កឲ្យកើតជាគ្រោះថ្នាក់ចរាចរណ៍។  បទបើកបរបណ្តាលឲ្យស្លាប់អ្នកដ៏ទៃដោយអចេតនា បានឡើយ។

        ខ.២.ការបង្ខំលើផ្លូវចិត្ត

          ការបង្ខំលើផ្លូវចិត្តសំដៅលើកម្លាំងដែលបង្ខំឆន្ទៈរបស់ចារី។ ការបង្ខំផ្លូវចិត្តក៏អាចជាមូលហេតុនៃការមិនទទួលខុសត្រូវព្រហ្មទណ្ឌបានដែរ ការបង្ខំនេះមាន ប្រភពមកពីព្រឹត្តការណ៍ក្រៅឆន្ទះរបស់ចារី ។ ជម្រុញឲ្យចារីមិនអាចបញ្ចៀសបានពីការប្រព្រឹត្តបទល្មើស។ ឧទាហរណ៍៖ គណនេយ្យម្នាក់ត្រូវបានខ្មាន់កាំភ្លើងភ្ជង់ឲ្យប្រគល់ប្រាក់ដែលខ្លួនកំពុងកាន់កាប់ឲ្យទៅខ្មាន់កាំភ្លើង។

          ផ្នែកទី២.មូលហេតុសត្យានុម័តនៃការមិនទទួលខុសត្រូវព្រហ្មទណ្ឌ ឬ យុត្តិកម្មនៃបទល្មើស

          អំពើនេះត្រូវផ្តន្ទាទោសតាមច្បាប់ តែត្រូវបានចាត់ទុកថា ជាការអនុវត្តសិទ្ធិ ឬជាការបំពេញកាតព្វកិច្ច អំពើនេះកើតឡើងដោយសារតែផលប្រយោជន៍ស្របច្បាប់។

        ក.ការអនុញ្ញាតដោយច្បាប់ ឬ អាជ្ញាធរ

          មាត្រា ៣២ នៃក្រមព្រហ្មទណ្ឌចែងថា៖ បុគ្គលណាដែលប្រព្រឹត្តអំពើដែលបានបញ្ញត្ត ឬអនុញ្ញាតាមច្បាប់ បុគ្គលនោះមិនប្រព្រឹត្តបទល្មើសទេ ។ បុគ្គលណាដែលប្រព្រឹត្តអំពើតាមបញ្ជារបស់អាជ្ញាធរស្របច្បាប់ បុគ្គលនោះមិនប្រព្រឹត្តបទល្មើសទេ លើកលែងតែអំពើនេះជាអំពើខុសច្បាប់យ៉ាងជាក់ច្បាស់ មាត្រា ៩៩ នៃក្រមព្រហ្មទណ្ឌចាស់បានចែងថា ៖ មិនទុកជាអំពើល្មើសក្នុងបទព្រហ្មទណ្ឌទេ កាលណាបើអំពើទាំងឡាយនោះធ្វើតាមបង្គាប់ច្បាប់ ហើយអ្នកបញ្ជាឲ្យធ្វើក៏ជាអាជ្ញាធរធម្មានុរូបដែរ។ ក្នុងមាត្រា ១០០ នៃក្រមព្រហ្មទណ្ឌចាស់ដដែលបានបញ្ជាក់បន្ថែមថា ៖ ក្នុងករណីដែលមានសេចក្តីបង្គាប់ជាអនីត្យានុកូល ហើយអ្នកបញ្ជាជាអាជ្ញាធរធម្មានុរូបនោះ ចៅក្រមត្រូវថ្លឹងមើលតាមការណ៍គួរ នូវភាពនៃការទទួលខុសត្រូវក្នុងបទព្រហ្មទណ្ឌ

របស់ភ្នាក់ងារអ្នកសម្រេចការនោះផង ។

        ក.១.ការអនុញ្ញាដោយច្បាប់

          ក្នុងករណីនេះច្បាប់បញ្ញត ឬ អនុញ្ញតឲ្យប្រព្រឹត្តអំពើណាមួយហើយច្បាប់មិនអនុញ្ញាត្តឲ្យផ្តន្ទាទោស លើអំពើដែលកើតចេញពីការបំពេញកាតព្វកិច្ចតម្រូវដោយច្បាប់ ។

          ក.២.ការអនុញ្ញាតដោយអាជ្ញាធរ

          មាត្រា ៣២ កថាខណ្ឌទី២ នៃក្រមព្រហ្មទណ្ឌចែងថាៈ បុគ្គលណាដែលប្រព្រឹត្តអំពើតាមបញ្ជារបស់អាជ្ញាធរស្របច្បាប់ បុគ្គលនោះមិនប្រព្រឹត្តបទល្មើសទេ លើកលែងតែអំពើនេះជាអំពើខុសច្បាប់យ៉ាងជាក់ច្បាស់។

                   ក.២.១.អាជ្ញាធរស្របច្បាប់

        សំដៅដល់អាជ្ញាធរសាធារណៈ ដែលជាអាជ្ញាធររដ្ឋបាល អាជ្ញាធរតុលាការ ឬអាជ្ញាធរយោធា ដែលមានអំណាចតាមផ្លូវច្បាប់ក្នុងការបញ្ជាឲ្យអនុវត្តច្បាប់ និងលិខិតបទដ្ឋានផ្សេងៗ។

                ក.២.២.បញ្ជាស្របច្បាប់

          ក្រមព្រហ្មទណ្ឌមិនអនុញ្ញាតឲ្យជនដែលប្រព្រឹត្តបទល្មើស តាមបញ្ជារបស់អាជ្ញាធរស្របច្បាប់ រួចផុតពីការទទួលខុសត្រូវព្រហ្មទណ្ឌឡើយ ប្រសិនបើអំពើនោះជាអំពើខុសច្បាប់ យ៉ាងជាក់ច្បាស់។ អ្នកទទួលបញ្ជាអាចរួចផុតពីការទទួលខុសត្រូវព្រហ្មទណ្ឌបានដោយផ្អែកលើមាត្រា ៣២ នៃក្រមព្រហ្មទណ្ឌ។

          ខ.ការការពារស្របច្បាប់

          មាត្រា ៣៣ កថាខណ្ឌទី ១ នៃក្រមព្រហ្មទណ្ឌ មិនឲ្យបុគ្គលណាដែលប្រព្រឹត្តបទល្មើសក្នុងសភាពការពារស្របច្បាប់ទទួលខុសត្រូវព្រហ្មទណ្ឌឡើយ។ កថាខណ្ឌទី ២ នៃមាត្រា ៣៣ កំណត់ពីលក្ខខណ្ឌនៃការការពារស្របច្បាប់ដូចតទៅ៖

–     បទល្មើសត្រូវចាត់ទុកថា ត្រឹមត្រូវដោយការចាំបាច់ ដើម្បីការពារខ្លួន ការពារអ្នកដទៃ ឬ ការពារទ្រព្យសម្បត្តិប្រឈមមុខនឹងការពារឈ្លានពានមួយដែលមិនត្រឹមត្រូវ។

–     បទល្មើស និងការឈ្លានពានត្រូវតែកើតឡើងក្នុងពេលជាមួយគ្នា និង

–     គ្មានវិសមាមាត្រ​រវាងមធ្យោបាយការពារដែលប្រើប្រាស់ និងទម្ងន់នៃការ

ឈ្លានពាន។

ខ.១.លក្ខខណ្ឌនៃការការពារស្របច្បាប់

          មាត្រា ៣៣ កថាខណ្ឌទី ២ នៃក្រមព្រហ្មទណ្ឌ  ការឈ្លានពាន និងកាការពារ ត្រូវមានលក្ខណៈមួយចំនួនដើម្បីការការពារក្លាយជាយុត្តិកម្មនៃបទល្មើស។

                   ខ.១.១.ការឈ្លានពារ

          ចំណុចទី១ កថាខណ្ឌទី ២ នៃមាត្រា ៣៣ នៃក្រមព្រហ្មទណ្ឌ ការឈ្លានពានត្រូវកើតឡើងមុនពេលមានការការពារ ពីព្រោះថាអំពើការពារធ្វើឡើងដោយការចាំបាច់ដើម្បីការពារ ប្រឈមមុខនឹង ការឈ្លានពានណាមួយ។ ការឈ្លានពានជាមុន គឺជាធាតុផ្សំចាំបាច់នៃការការពារស្របច្បាប់។ ការឈ្លានពាននេះអាចធ្វើទៅលើទ្រព្យសម្បត្តិ ឬរូបកាយរបស់អ្នកការពារផ្ទាល់ ឬទៅលើតតិយជនក៏បានដែរ។

ខ.១.២.ការការពារ

          ការការពារទៅនឹងអំពើឈ្លានពានណាមួយ ស្តែងឡើងតាមរយៈការតបតពីសំណាក់ជនដែលទទួលរងនូវការឈ្លានពាននោះ។ អំពើការពារអាចជារូបភាព ប្លែកៗពីគ្នាដូចជា ការសម្លាប់ ការប្រើហិង្សា ជាដើម។  ការប្រព្រឹត្តអំពើខ្លះ មិនត្រូវបានចាត់ទុកថា ជាអំពើការពារនៃការការពារស្របច្បាប់នោះឡើយ ដូចជាការរំលោភសេពសន្ថវៈ ឬការធ្វើទារុណកម្ម ជាដើម។

–     ការការពារត្រូវតែកើតឡើងក្នុងពេលជាមួយគ្នានឹងការឈ្លានពាន

ការការពារត្រូវតែកើតឡើងក្នុងពេលជាមួយគ្នានឹងការឈ្លានពាន មានន័យថា ការការពារត្រូវតែធ្វើឡើងភ្លាមៗ ក្នុងខណៈដែលការឈ្លានពានបានកើតឡើង។

–     ការការពារត្រូវតែចាំបាច់

ការការពារត្រូវតែចាំបាច់ សម្រាប់ស្រោចស្រង់ដល់ផលប្រយោជន៍ដែលត្រូវបានគំរាមកំហែង មានន័យថាៈ ការការពារត្រូវតែជាការចាំបាច់ ដើម្បីការពារខ្លួន ការពារអ្នកដទៃ ឬការពារទ្រព្យសម្បត្តិ។ ប្រតិកម្មតបតរបស់អ្នកការពារ គឺជាមធ្យោបាយតែមួយគត់ដើម្បីបញ្ជៀសការឈ្លានពាន។

–     មធ្យោបាយការពារដែលប្រើប្រាស់ត្រូវតែគ្មានវិសមាមាត្រជាមួយនឹងទម្ងន់នៃការឈ្លានពាន

មធ្យោបាយការការពារដែលបានប្រើប្រាស់ត្រូវតែឆ្លើយតបទៅនឹងភាពធ្ងន់ធ្ងរ នៃការឈ្លានពានមិនត្រឹមត្រូវ។ (មាត្រា ៧៥៥ កថាខណ្ឌទី ១ នៃក្រមរដ្ឋប្បវេណី ) កាលបើអំពើមួយត្រូវបានចាត់ទុកថាជាការការពារស្របច្បាប់ហើយ ចារីមិនត្រឹមតែមិនទទួលខុសត្រូវព្រហ្មទណ្ឌប៉ុណ្ណោះទេ គឺថែមទាំងត្រូវទទួលខុសត្រូវរដ្ឋប្បវេណីទៀតផង។

        គ.ស្ថានភាពចាំបាច់

        ស្ថានភាពចាំបាច់ គឺជាស្ថានភាពរបស់បុគ្គលម្នាក់ដែលឈានទៅដល់ការប្រព្រឹត្តបទល្មើសណាមួយ  ដោយសារតែមានបំណងចង់ជួយស្តារនូវផលប្រយោជន៍ មួយផ្សេងទៀតដែលត្រូវបានគំរាមកំហែងដោយគ្រោះថ្នាក់ដែលកំពុងកើតមាន  ឬដែលនឹងកើតមាន ។

          ចំពោះស្ថានភាពចាំបាច់ ចារីមានជម្រើសពីរយ៉ាងគឺ ៖

–     ទទួលយកការខូចខាតដែលនឹងត្រូវកើតមានឡើង ដោយសុខចិត្តបដិសេធមិនព្រមប្រព្រឹត្តបទល្មើស។

–     ត្រូវតែប្រព្រឹត្តបទល្មើសដើម្បីបញ្ជៀសការខូចខាត។

ស្ថានភាពចាំបាច់ត្រូវបានចាត់ទុកថាជាយុត្តិកម្មនៃបទល្មើស  តាម មាត្រា ៣៥ នៃក្រមព្រហ្មទណ្ឌចែងថា៖ បុគ្គលដែលស្ថិតនៅក្នុងការចាំបាច់ត្រូវតែប្រព្រឹត្តបទល្មើស មិនទទួលខុសត្រូវព្រហ្មទណ្ឌទេ។ ស្ថានភាពចាំបាច់ត្រូវមានលក្ខណៈដូចខាងក្រោមនេះ៖

–     បទល្មើសត្រូវបានចាត់ទុកថាត្រឹមត្រូវដោយចាំបាច់ ដើម្បីការពារខ្លួន ការពារអ្នកដទៃ ឬការពារទ្រព្យសម្បត្តិ ប្រឆាំងនឹងគ្រោះថ្នាក់ដែលកំពុងកើតមាន ឬដែលនឹងកើតមាន និង

–     គ្មានវិសមាមាត្ររវាងមធ្យោបាយការពារ និងទម្ងន់នៃគ្រោះថ្នាក់។

        ១.គ្រោះថ្នាក់កំពុងមាន ឬ ដែលនឹងកើតមាន

          ជនដែលប្រព្រឹត្តបទល្មើសដោយសារស្ថានភាពចាំបាច់ ត្រូវរកភស្តុតាងអំពី គ្រោះថ្នាក់ ដែលជម្រុញឲ្យប្រព្រឹត្តបទល្មើស។ ឧទាហរណ៍៖ ដើម្បីកុំឲ្យកូនស្លាប់ដោយអត់អាហារម្តាយបានសម្រេចចិត្តលួចបាយ ឬ អង្ករយកមកចំអិនដើម្បីចិញ្ចឹមកូន។ នេះគឺជាការបញ្ជៀសពីគ្រោះថ្នាក់ដល់អាយុជីវិតកូនរបស់ចារីដែលបានប្រព្រឹត្តអំពើលួច។ ឧទាហរណ៍៖ បុរសម្នាក់បានដុតសំបុកឃុំចោលរបស់អ្នកជិតខាង តែតាមពិតឃុំមិនបានទិចទេ គឺជាគ្រោះថ្នាកើយថាហេតុ ពុំមានភាពចាំបាច់ទេ ។ ការដុតសំបុកឃុំត្រូវផ្តន្ទាទោសពុំមែនជាស្ថានភាពចាំបាច់ទេ ។

        ២.ការការពារជាចាំបាច់

        ដើម្បីឲ្យមានយុត្តិកម្ម បទល្មើសដែលប្រព្រឹត្តដោយចារី ត្រូវតែជាអំពើចាំបាច់ដើម្បីការពារខ្លួន ការពារអ្នកដទៃ ឬការពារទ្រព្យសម្បត្តិ។ ត្រង់ចំនុចនេះមានន័យថាការប្រព្រឹត្តបទល្មើសជាជម្រើសដ៏ប្រសើរបំផុត និងជាជម្រើសតែមួយគត់ដើម្បីបញ្ជៀសគ្រោះថ្នក់បាន។ ឧទាហរណ៍ ៖ នារីម្នាក់បានសម្រេចចិត្តលួចសាច់គោគេ ដើម្បីឲ្យកូនរបស់នាងបរិភោគនូវអាហារឆ្ងាញ់ជាងធម្មតា មិនអាចលើកសំអាងភាពចាំបាច់ ដើម្បីឲ្យរួចផុតពីការទទួលខុសត្រូវព្រហ្មទណ្ឌឡើយ។

        ៣.ការការពារដែលគ្មានវិសមាមាត្រជាមួយនឹងទម្ងន់គ្រោះថ្នាក់

          ចារីត្រូវរកភស្តុតាងមកបង្ហាញឲ្យឃើញច្បាស់ថា  បទល្មើសដែលខ្លួនបានប្រព្រឹត្តមានលក្ខណៈសមាមាត្រទៅនឹងភាពថ្ងន់ធ្ងរនៃគ្រោះថ្នាក់។  ផលវិបាកនៃបទល្មើសត្រូវតែមានតម្លៃតិចជាង ឬស្មើនឹងតម្លៃដែលចារីមានបំណងចង់ជួយស្រោចស្រងសង្រោះ។ ឧទាហរណ៍៖ អំពើរបស់អ្នកបើកបររថយន្តម្នាក់ ដែលបានសម្រេចបើកបររថយន្តរបស់គាត់ទៅប៉ះជញ្ជាំងផ្ទះរបស់តតិយជន ក្នុងគោលបំណងដើម្បីបញ្ជៀសការប៉ះទង្គិចដល់អ្នកថ្មើរជើងម្នាក់ ក្នុងករណីនេះ គួរតែចាត់ទុកស្ថានភាពចាំបាច់ដែលមានលក្ខណៈសមាមាត្រ។ ក្នុងន័យនេះ អ្នកបើកបររថយន្តមិនត្រូវទទួលខុសត្រូវពី បទធ្វើឲ្យខូចខាតដោយចេតនា ឡើយ ។